27.1.09

Het magisch-realisme van De Smaak van De Keyser


De smaak van De Keyser
was de grote winnaar op het 22e Festival International des Programmes Audiovisuels (FIPA) in Biarritz. Was men niet verhinderd geweest door het stormweer, dan had de tiendelige serie van Frank Van Passel en Jan Matthijs daar zomaar eventjes drie FIPA d'Or prijzen kunnen ophalen: voor beste serie, beste actrice (Marieke Dilles) en beste muziek (Wim De Wilde). De internationale jury roemde De smaak van De Keyser voor zijn vele kwaliteiten, zoals de acteursregie, het scenario, de enscenering en het hercreëren van diverse periodes.

Vandaag brengt De Morgen onder de titel De Smaak van De Keyser laat hele generatie jeneverstokers verdwijnen een artikel waarin gesteld wordt dat de succesrijke tv-serie nogal los omspringt met de leeftijden van de personages. De jenever van De Keyser blijkt inderdaad niet meer of minder dan een levenselixir te zijn, dat de drie generaties vrouwen aan het hoofd van de jeneverstokerij zowat het eeuwige leven heeft gegeven. Of iets van die strekking.

'Het klopt inderdaad dat we hier en daar wat gesjoemeld hebben met de leeftijden,' reageert producent Frank Van Passel. 'Een noodzakelijke ingreep om de directheid van het verhaal niet in gevaar te brengen.' - Mathematisch is het tamelijk onmogelijk om een verhaal dat 85 jaar omspant door drie generaties te laten vertellen, zeker als de jongste telg van het geslacht op het eind een prille twintiger moet zijn. Komt daarbij dat Martine, tegenwoordig 63 (je zou het haar niet aangeven) ergens in de jaren zeventig zwanger moet geworden zijn van Alessandra, die anno nu dus eigenlijk een prille dertiger zou moeten zijn.

'We zijn wel degelijk op de hoogte dat het niet allemaal klopt,' zegt Van Passel. 'Maar dat hoeft ook niet. We vragen aan de kijker om een knop om te draaien en gewoon in het verhaal mee te stappen, zonder zich al te veel zorgen te maken om de cijfertjes.' - En scenarist Marc Didden voegt eraan toe: 'Het kan zijn dat in zo'n groot episch verhaal hier en daar een detail niet echt klopt maar dat heeft er dan toch vooral mee te maken dat zo'n serie moet beantwoorden aan de wetten van de fictie en niet aan die van de realiteit of de koude logica.'

Hàllo?

Zijn dat ùw woorden, meneer Didden, of die van de door u zo verafschuwde magisch-realist Hubert Lampo?

(Die er, tussen haakjes - maar wel in 't vet - altijd op toekeek dat de interne logica van zijn magisch-realistische fictie wel degelijk klopte als een zere teen, ook als het slechts een detail betrof in een groot 'episch verhaal'.) (Uw uitspraak deed mij, tussen weer andere haakjes, zowaar denken aan de historische quote van een succesvolle jeugdschrijfster die haar redacteuren iedere keer weer tot wanhoop dreef met haar fouten, groot en klein, tegen de interne logica: 'Jamaar, dit is wel magisch-realisme hé!')

Dat de massa en masse naar De Smaak van De Keyser kijkt, tot daar aan toe. De massa kijkt ook en masse naar Familie, magisch-realistische soaps waarbij de kijker eveneens gevraagd wordt niet te veel belang te hechten aan details als terugkerende doden, 2 acteurs op zoek naar 1 personage, belachelijke pruiken, overacterende actreuses, niet echt kloppende cijfergegevens en/of andere niet ter zake doende details, zoals bijvoorbeeld de psychologie van een personage. Maar een mens vraagt zich af wat de jury van de FIPA d'Or bezielde. En dat men de enscenering roemt, het 'hercreëren' van het verleden, voor mijn part de acteursregie (alhoewel)... maar het scenario? Misschien werd de visie vergezeld van een flesje magisch-realistisch levenswater?

Oké, ik hou niet van series waarin slechts één actrice aan manifeste overacting doet, maar wie ben ik. En ik heb er geen idee van onder welk departement de pruiken vallen, want Vic De Wachter zag er bepaald belachelijk uit met dat hoofddeksel. Maar goed, over smaak gaan we het hier niet hebben. Al moet het mij van het hart dat het leek of ie zich van serie had vergist en eigenlijk in Het Eiland hoorde mee te spelen. Of beter nog, in Van Vlees en Bloed, ook een magisch-realistisch en tragikomisch episch verhaal van eigen bodem. De makers van deze serie gaan altijd net een stapje verder dan de werkelijkheid en slagen er zo met verve in een 'suspension of disbelief' tot stand te brengen. En weet u ook waarom? Omdat ze heel erg konsekwent omspringen met én de werkelijkheid én het uitvergroten ervan én hun personages temidden van dat alles. Met andere woorden, ik geloof in Van Vlees en Bloed - maar ik ben mijn geloof in De Smaak van De Keyser al bij de eerste aflevering verloren, omdat deze 'suspension of disbelief' door de makers als een niet ter zake doend detail bij het grof huisvuil werd gezet. In plaats van hun verdomde job te doen, vragen zij aan de kijkers 'een knop om te draaien en gewoon in het verhaal mee te stappen, zonder zich al te veel zorgen te maken om de cijfertjes'.

Wel, meneer Van Passel, dat vertik ik. En, eerlijk gezegd, vind ik het van een mateloze pretentie en een grenzeloze arrogantie getuigen dat u de kijker verzoekt een oogje dicht te knijpen voor al de fouten in uw feuilleton. Alsof het maken van Kunst u zou ontheffen van de plicht een verhaal te vertellen volgens de Regels van die Kunst. Alleen waarlijk grote kunstenaars - van het slag Boon of Marquez - komen hiermee weg. Die hoeven hun lezer ook niet te vragen 'een knop om te draaien en gewoon in het verhaal mee te stappen', die draaien de knop zélf wel om en sleuren hun lezer willens nillens ademloos hun verhaal in.

Ik hou heel erg van een epische film of een serie waarin de personages zichtbaar verouderen. Maar ik baal van quasi-realistische series waarin de rol van het Oud Geworden Personage wordt vertolkt door een andere acteur, die er niet in slaagt de illusie te wekken dat hij wel degelijk de oudere uitgave van datzelfde personage is en die in zijn dappere pogingen ook niet echt geholpen wordt door een belachelijke pruik. Kunt u mij overigens vertellen, meneer Van Passel, welk hoger doel de Pruik van Reeckmans dient? Dient zij de algehele belachelijkheid van zijn personage nog eens extra tot uitdrukking te brengen? Een andere reden kan ik met de beste wil van de wereld niet ontwaren. Maar Reeckmans werd toch helemaal niet opgezet als een belachelijk personage? (Nu ja, u hebt gelijk, het zijn uitsluitend kniesoren als ondergetekende die letten op dit soort volstrekt irrelevante details.)

Weet u, als het alleen maar de mathematische onmogelijkheden, dat ene overacterende personage of de Pruik van Reeckmans waren, zou ik schouderophalend op ander zondagavondsvertier afstemmen en het succes van De Smaak van De Keyser wijten aan het Witse Syndroom. (Terwijl de kwaliteit van de scenario's ook hier aantoonbaar daalt, blijven de kijkcijfers maar stijgen.) Maar men moet al over een geweldig ontwikkeld gevoel voor derderangs magisch-realisme beschikken om er ook alle andere fouten, klein en groot, in dit volkomen verkeerd verteld episch verhaal bij te nemen. Of wat dacht u van het onwaarschijnlijke aantal zeer bizarre toevalligheden waar De Smaak van De Keyser van in elkaar geknutseld is? Van de betreurde Peter Simons heb ik geleerd dat 1 toeval per aflevering nog door de beugel kon, maar vond hij er 2 in je scenario, dan mocht je je huiswerk overdoen. En dan heb ik het over een aflevering van de destijds verguisde jongerensoap Wat nu Weer!? Deze regel werd trouwens ook gehanteerd door editor Ed Vander Weyden voor de serie Sedes & Belli, die u zich zeker en vast nog zult herinneren, meneer Van Passel, en waarvan de scenario's destijds eerder lauw werden onthaald.

Heeft De Smaak van De Keyser een editor gezien of is die functie bij een serie van dit niveau overbodig? Neem nu de ontmoeting van Marchoul en het kersverse echtpaar Reeckmans, op de trein, tijdens hun huwelijksreis... Zijn het de personages die de gebeurtenissen sturen, of is het de scenarist? Of hebben we gewoon te maken met evenzovele gevallen van synchroniciteit, inderdaad een kenmerk van derderangs magisch-realistische verhalen? (Eersterangs magisch-realistische verhalen onthullen een Groter Kosmisch Plan achter al die toevalligheden, zie De Komst van Joachim Stiller. Of een Crimineel Opzet, zie bijvoorbeeld eens een Hitchcock.)

Maar wat was in godsnaam het Groter Plan van de Vijverscène met Drie Badende Deernes.?In België is het hoogzomer, schitterende weertje, geen vuiltje aan de lucht... Maar in het Duitse krijgsgevangenkamp maken onze jongens ondertussen een Siberische winter mee. Het zal wel een kwestie van Symboliek zijn... of van een Semiotiek die mij, simpel vakman, ongetwijfeld ontgaat. De aarde is één en al modder en de bomen staan er volkomen ontbladerd bij, als waren ze een referentie aan Agent Orange - een vernietigingsprodukt uit een andere oorlog, maar een kniesoor die daar op let.

En hoe zit dat nu eigenlijk met de verstandelijke vermogen van George Reeckmans? In het krijgsgevangenkamp heeft hij van de Duitse commandant te horen gekregen dat de Vlamingen misschien weldra vrij komen, als er tenminste geen incidenten meer volgen. Reeckmans wordt in één moeite door verzocht enkele mannen uit te zoeken om een brug te bouwen aan de rand van het kamp. Wie neemt hij mee? Precies de mannen van wie hij wéét dat ze voor incidenten zullen zorgen; ze peperen het hem nog eens extra in wanneer hij ze over de opdracht vertelt. Is George Reeckmans bijgevolg suïcidaal, een randdebiel (die pruik hé) of zit hier een Crimineel Opzet achter? De scenarist verzwijgt het voorlopig nog voor ons, zoals een Agatha Christie in een mindere dag ook dingen verzwijgt voor de lezer, om dan helemaal op 't eind een wit konijn uit de hoge hoed van Poirot te toveren en de lezer verbluft ogenknipperend achter te laten: 'Ah, zat het zo?' (Tenminste, ik hóóp alleszins dat hier iets verzwegen wordt... want als er niéts verzwegen wordt, neemt de Luchtbel genaamd De Keyser wel extreme grote, welhaast groteske afmetingen aan.)

Wat te denken van een krijgsgevangene die aankondigt dat hij zogezegd gaat kakken achter een boom en dan van de gelegenheid gebruik zal maken om uit het kamp te ontsnappen? De man gaat helemaal niet kakken achter een boom, zijn woorden zijn nog niet koud geworden of hij neemt al de benen, vlak onder de ogen van zijn bewakers. Uiteraard wordt hij vakkundig afgeknald. Suïcidaal, een randdebiel (al droeg ie geen belachelijke pruik) of was het de stress die hem deed rennen? (Gewoonlijk doet de stress je neerhurken achter een boom.) Nee hoor, de man moest zo nodig onder de ogen van zijn bewakers de benen nemen van de scenarist, om een reden die vooralsnog alleen die scenarist duidelijk is, vermoed ik. Of ook niet.

''t Is van moetens, omdat de scenarist het gezegd heeft!' is allesbehalve een schoolvoorbeeld van een goed verteld verhaal, meneer Didden. Zeker als je voor de rest geen ene dramatisch verantwoorde en/of geloofwaardige reden hebt om het onder de ogen van je bewakers op een lopen te zetten. Geloof ik nog in deze personages, in dit verhaal? Geen ene reet, meneer Didden.

Wat te denken van een kampcommandant die, hoewel hij George Reeckmans op het hart heeft gedrukt dat hij geen incidenten meer zal dulden, er plotseling geen graten meer in ziet als er bij het bouwen van een brug een gevangene probeert te ontsnappen, laat staan dat er daarop tot overmaat van ramp nog een verdacht dodelijk ongeval volgt ook? Is de man getroffen door acute Alzheimer? Of is de scenarist vergeten een verhaaldraad af te wikkelen, die hij eerder heeft opgezet en ook heeft ontwikkeld? Uiteraard mag en kan ik er u niet van verdenken dat u dergelijke kanjers van beginnersfouten zou maken, meneer Didden. Waarschijnlijk zal dit wel een van die kleine en volstrekt niet ter zake doende details zijn, waarvan u en de heer Van Passel de kijkers verzoeken dat ze er een oogje voor dicht zouden knijpen. Maar vertelt u mij eens hoe ik mij nu moet laten meeslepen in dit, voor mij, compleet ongeloofwaardig verteld verhaal van u? Met twee stijf dichtgeknepen ogen?

George Reeckmans wordt in het begin van de serie voorgesteld als een handige en ambitieuze jongeman, intelligent, beetje opportunistisch, een clever zakenman... Een paar afleveringen later bezondigt hij zich nochtans aan de ongelooflijkste stupiditeiten. Wordt hij gedreven door de liefde die hem van zijn verstand berooft? Forget it. George Reeckmans wordt gedreven door de scenarist, die slordigheden in de vertelling afdoet als niet ter zake doende details. Of heeft Marc Didden een degelijke verklaring voor, bijvoorbeeld, het plotselinge blinde vertrouwen van Reeckmans in Marchoul, wanneer die hem een bijzonder gevaarlijke en illegale deal voorstelt? Reeckmans heeft Marchoul destijds, in het krijgsgevangenkamp, serieus in de zeik gezet en na de oorlog koestert hij voor Marchoul nog altijd een gewettigd wantrouwen en zelfs enige schrik, herinner u de Zeer Toevallige Treinscène. Maar enkele jaren later - ik durf er geen cijfer op te plakken hoeveel precies, aangezien de scenarist onderweg blijkbaar ook ergens de tel is kwijtgeraakt - is dat allemaal vergeten en vergeven. Zomaar. Ineens. Is er ondertussen iets gebeurd dat deze merkwaardige en totale ommezwaai kan verklaren? Bijlange niet. De scenarist had alleen maar een nieuw plot point nodig, veronderstel ik, en hij heeft nu eenmaal een broertje dood aan psychologische motivatie. Hij staat daarboven, ziet u. Hij maakt Kunst. Magisch-realisme van het Zevende Knoopsgat.

Misschien had u het al geraden, meneer Didden, maar ik ben een beetje boos. Verontwaardigd, vooral. 'Met half Vlaanderen en voor mijn part ook met de hele FIPA jury, maar niet met mij,' denk ik dan. Ik verdenk er u zelfs van dat u de flashback techniek misbruikt om de slordigheden waar uw verhaal van aan elkaar gebreid is te maskeren, meneer Didden. Zo in de stijl van: als ik de kijker maar genoeg heen en weer flashback, raakt hij uiteindelijk wel de draad & het noorden kwijt. Een beetje in de aard van wat Frank Van Passel vandaag verklaarde in De Morgen, met betrekking tot 'de cijfertjes' die niet kloppen: 'We hebben er trouwens speciaal op gelet zo weinig mogelijk data in beeld te brengen, net om dat cijferen te verminderen.' - Dus toch een Groter Plan. Ik had het kunnen denken. Mannen maken nu eenmaal plannen, nietwaar.

Ik heb u en Frank Van Passel in allerlei interviews horen toeteren dat u nogal wat research gedaan hebt en dat deze serie wel heel erg grondig werd voorbereid. Jaja. Door zo weinig mogelijk data in beeld te brengen, zeker?

Nee, meneer Didden. Als u 't mij vraagt, droeg u de Pruik van Reeckmans toen u deze serie schreef.

3 opmerkingen:

Anoniem zei

YES! Eindelijk een kritische kijk .
Ik stel voor dat we het scenario bij gelegenheid eens herschrijven ;-)

Anoniem zei

wat een slappe gefrustreerde lul die patrick. ik zou zeggen smijt u zo snel mogelijk terug in het builden van teamkes, want scenarioschrijven, daar zijt ge zelf niet al te best in. Ik herinner me Sedes en Belli, en ook het badpakkenepos "wat nu weer". Enfin ik zou na het schrijven van die onzin ook echt gefrustreerd geraken. En met de economische crisis die komt zullen die bedrijven ook wel niet teveel meer teambuilden. Dus binnenkort aan den dop. En geen geld meer voor internet, weg met die onnozele blogspot. Het ergste wat er bestaat zijn mensen zonder verbeelding. daaaaaaaag patrikske

Patrick Bernauw zei

Ik zou deze Anonieme kunnen dielieten, maar ik verkies 'm zichzelf nog een tijdje belachelijk te laten maken. Dit zegt namelijk alles over zijn niveau, en stijl en inhoud zijn identiek aan een vrij groot aantal eerdere scheldmailtjes die wel ondertekend waren. Dus, ga vooral uw gang, Anoniem! (Heel dapper, hoor, zo voor je mening uitkomen!)

Patrick Bernauw

Luisterboeken Podcast